16 oktober 2024
1 min leestijd
Kunst is meer dan entertainment, het kan je mentale gezondheid een flinke boost geven. In 2019 bevestigde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zelfs dat dat creatief bezig zijn helpt om je mentale welzijn te verbeteren.
Stel je voor: je zit in een donkere ruimte, omringd door pulserende elektronische beats. Geen clubavond, maar een moment van meditatie, terwijl je jouw beleving van de muziek omzet in kleurrijke krijtstreken op papier. Dit is Mark to the Music, het unieke project van Jolien Posthumus dat kunst, mindfulness en muziek samenbrengt. Speciaal voor het Amsterdam Dance Event (ADE) ontwikkelde Jolien dit multidisciplinaire programma waarin je niet alleen naar muziek luistert, maar het ook gebruikt om je emoties visueel te verkennen.
'Toen ADE mij vroeg een programma te ontwikkelen dat muziek, kunst en meditatie combineert, werd dit het uitgangspunt.'
Hoe heb je kunst, mindfulness en geestelijke gezondheid bij elkaar weten te brengen?
“Ik heb een praktische achtergrond in toegepaste kunst en ben daarnaast opgeleid tot mindfulnesstrainer. Al vanaf mijn opleiding waren kunst en meditatie nauw met elkaar verbonden in mijn leven. Kunst gaf me de ruimte om mijn innerlijke wereld te verkennen en mijn uitdagingen rondom mentale gezondheid te verwerken, terwijl meditatie mij handvatten bood om met die uitdagingen om te gaan. De echte verbinding tussen kunst en mindfulness ontstond toen ik leerde dat je meditatie kunt combineren met kunst als extern anker. Vanuit dit gegeven ontwikkelde ik mijn werk verder, en zo ontstond mijn functie als kwartiermaker kunst en mentale gezondheid. Dit leidde tot projecten waarin ik zorginstellingen op weg help die met kunst aan de slag willen, en culturele instellingen die met zorg aan de slag willen. Ook ben ik Founder van Mindfulness in Museums. Uiteindelijk groeide dit uit tot samenwerkingen, zoals ADE, waarin kunst, mindfulness en muziek samenkomen om mentale gezondheid bespreekbaar te maken.”
Je noemde dat je kunst als een soort anker gebruikt. Hoe is vanuit dat idee Mark to the Music ontstaan?
“Het programma Mark to the Music is ontstaan vanuit mijn praktische aanpak: gewoon beginnen en kijken wat werkt. In musea gebruik ik kunst als een anker om emoties en gevoelens te verkennen. Neurowetenschappelijk gezien helpt beweging, kleur, ritme en vorm ons om emoties aan te spreken en te uiten.” “Toen ADE mij vroeg een programma te ontwikkelen dat muziek, kunst en meditatie combineert, werd dit het uitgangspunt. Muziek beïnvloedt onze emoties en stemming. Ik vroeg me af: ‘Wat als we die innerlijke ervaring vormgeven in kleur en beweging?’ Zo ontstond Mark to the Music, waarbij deelnemers op mindfulness gebaseerde technieken gebruiken om muziek te vertalen naar kleuren en vormen met krijt.”
Hoe wordt Mark to the Music door deelnemers ervaren?
“Tijdens de sessies ontstaat een gemeenschapsgevoel, zelfs in stilte. Terwijl de muziek verandert, evolueert de energie in de zaal. Deelnemers beginnen zich vrijer te bewegen, en spontane interacties ontstaan, zoals samen tekenen of hand in hand liggen. Iedereen krijgt de ruimte om op zijn of haar eigen manier aanwezig te zijn en zich te laten ondersteunen door de groep.”
“In het derde jaar van Mark to the Music merken we dat deelnemers op een diepere manier naar muziek luisteren. Zowel ervaren mindfulness-beoefenaars als nieuwkomers ervaren rust en ontdekken nieuwe manieren om contact te maken met hun lichaam en emoties. Zelfs degenen die twijfelen aan hun creativiteit vinden plezier in de ervaring, omdat mindfulness draait om het moment, niet om perfectie. Iedereen heeft écht een eigen ervaring, en het is waardevol dat we met oprechte nieuwsgierigheid deze gesprekken kunnen aangaan.”
'DJ Nelly heeft de unieke gave om je in de muziek helemaal mee te nemen naar de diepste plekken in je binnenwereld.'
In je programma neem je elektronische muziek uit de traditionele context van de dansvloer en verbind je het met meditatie en kunst. Wat maakt elektronische muziek, volgens jou, zo geschikt voor zo’n mindfulness evenement?
“Wat ik hier als heel krachtig ervaar, is hoe snel deze muziek bij veel mensen aansluit. Het raakt iets waar mensen zich meteen mee kunnen verbinden en wat hen in beweging brengt. Dat is ook wat we uiteindelijk doen. Hoewel we in stilte zitten, is er juist veel innerlijke beweging. Deze muziek heeft snel invloed op bepaalde delen van het brein, door de ritmes en frequenties, maar ook op het lichaam. Je voelt het vaak bijna fysiek, bijvoorbeeld in je buik of borst.”
“Een bijzonder voorbeeld is een deelnemer zonder gehoor, die mijn geleidde meditatie niet kon horen. Door mijn duidelijke articulatie en het gebruik van handgebaren kon ze wel veel oppikken. Maar het was vooral de beat die ze via de vloer voelde, waardoor ze toch volledig kon meedoen. Dit laat zien hoe krachtig de muziek is: het kan stilte en beweging combineren, zowel fysiek als emotioneel en mentaal. Dat zijn precies de drie elementen waar we in meditatie ook mee werken— het lichaam, het gevoel en de gedachten. Deze muziek tuned daar echt op in. Daarbij ben ik enorm dankbaar voor de samenwerking met de weergaloze DJ Nelly. Zij heeft een unieke gave om je in die muziek helemaal mee naar de diepste plekken in je binnenwereld te nemen.”
Op 19 oktober vindt de vierde editie plaats. Waarom is deze editie zo bijzonder?
“Dit jaar is bijzonder omdat na 3 jaar bij Museum van de Geest we dit jaar op een nieuwe locatie werken, namelijk Parallel. Het is geweldig dat zij ons programma willen hosten, waarmee zij de focus op mentale gezondheid en neurodiversiteit onderstrepen. We hebben fijne aanpassingen gedaan in de muziekkeuze en de meditatie, zodat we iedereen nog beter kunnen verwelkomen. Het motto is ‘we meet you where you are’; we willen dat iedereen zich welkom voelt, met alle aspecten van hun identiteit.”
'kunst heeft de kracht om je te empoweren, te troosten, te inspireren, om je even volledig te laten duizelen en de wereld vanuit een ander perspectief te laten zien.'
Je hebt als eerste programmamanager mentale gezondheid in Nederland gewerkt in het Museum van de Geest. Wat heb je geleerd van die ervaring?
“Het Museum van de Geest is dé plek in Nederland mentale gezondheid bespreekbaar wordt gemaakt met kunst en cultuur. Er is geen andere plek die zo op het snijvlak van kunst en zorg zit, zoveel geschiedenis met zich meedraagt en tegelijkertijd een sterke visie heeft op de toekomst. Dat is woest interessant, en vandaag de dag is dat belangrijker dan ooit. Het is daarom schrijnend dat het museum momenteel in crisis zit. Wat ik daar echt heb geleerd, is de kracht van samenwerken. Je maakt niet vóór, maar je maakt mét. Je kunt een idee hebben over wat leuk, goed of werkend is, maar dat snijdt geen hout en slaat eigenlijk de plank volledig mis als je niet werkt vanuit de stem van degene voor wie het bedoeld is. Juist die kracht is belangrijk, ook bij het maken van Mark to the Music.”
“We kunnen mentale gezondheid niet alleen oplossen, en dat onderschrijft het Museum van de Geest zo goed: het belang van sector- en domein overstijgend werken. Daarom is het zo bijzonder om met het Museum van de Geest, in samenwerking met ADE en Parallel, onze krachten te bundelen. En op die manier een positieve impact van kunst en muziek op de geestelijke gezondheid onder de aandacht brengen.”
Hoe zie jij de toekomst van mindfulnessprogramma's binnen de culturele sector of dansscène?
“Ik zie veel potentieel. We hebben de afgelopen jaren veel musea bediend en positieve reacties ontvangen vanuit de bezoekers, de musea en de zorg. Dit jaar heb ik de eerste 12 mindfulnesstrainers bijgeschoold om het programma verder uit te bouwen. Ook internationaal groeit de interesse. De Oxford Mindfulness Foundation wil bijvoorbeeld samenwerken om een internationale teacher training te ontwikkelen. Dit zou ons helpen om een netwerk te creëren van goed opgeleide mindfulnesstrainers, zorgprofessionals en musea die samen nog meer mogelijkheden kunnen bieden om kunst in te zetten voor mentale gezondheid. Daarnaast hoop ik dat we de financiële drempel kunnen verlagen door het oprichten van de Stichting Mindfulness in Museums, zodat we het maatschappelijke belang kunnen blijven benadrukken en fondsen kunnen werven om verder te groeien.”
En hoe zou je jouw programma verder willen ontwikkelen?
“Ik zou graag doorgaan met live sessies zoals Mark to the Music, maar ook experimenteren met bijvoorbeeld mijn kunstmeditatievideo’s, waarbij we mindful naar kunstwerken kijken met muziek combineren. Ook hoop ik dit programma verder te ontwikkelen binnen ADE en wellicht zelfs uit te breiden naar grotere evenementen, zoals Lowlands. Het idee om met grotere groepen te werken, bijvoorbeeld 250 tot 500 mensen, vind ik heel boeiend en ik ben benieuwd wat dat teweegbrengt.”
Wat is je ultieme hoop voor de impact van jouw werk op de lange termijn, zowel binnen de kunstwereld als in bredere discussies over mentale gezondheid?
"Wat voor mij het allerbelangrijkste is, is dat we blijven praten over mentale gezondheid en dat we programma's zoals deze ontwikkelen waarin disciplines en vakgebieden samenkomen. Het is belangrijk dat we blijven samenwerken en elkaar bekrachtigen in plaats van uitsluiten. In de kern draait het erom dat alle stemmen gehoord blijven worden, zeker als het gaat om kwetsbare groepen. Het gaat niet alleen om wat wetenschappelijk bewezen is, maar ook om wat in de praktijk werkt. Ik heb gezien dat deze multidisciplinaire kunstinterventie werkt. Het creëert verbinding en geeft je een uitlaatklep. Want kunst heeft de kracht om je te empoweren, te troosten, te inspireren, om je even volledig te laten duizelen en de wereld vanuit een ander perspectief te laten zien. Dat is de echte kracht van kunst, en dat moeten we blijven inzetten. Mijn ultieme droom is dat iedereen die wilt, op een eigen manier deel kan nemen aan kunst op de donkerste dagen en in het volle licht!."